Χάσμα Γενεών

της Μαριάννας Βράκα

Χάσμα Γενεών

Πρόκειται για την φυσιολογική αδυναμία των νέων να προσαρμοστούν στις βιολογικές και ψυχολογικές αλλαγές που αντιμετωπίζουν. Είναι μια φυσιολογική αντίδραση που οφείλεται στη διάσταση μεταξύ των νέων με τους μεγαλυτέρους τους σε ηλικία, εκδηλώνεται με την αμφισβήτηση των νέων στους θεσμούς και τις καθιερωμένες κοινωνικές αξίες και καταλήγει πολλές φορές στη σύγκρουση μεταξύ των δύο γενεών. Αυτό όμως δεν γίνεται με κακό σκοπό αλλά ούτε και χωρίς λόγο. Η μεταβολή του κώδικα αξιών της κοινωνίας είναι απόλυτα δικαιολογημένη, γιατί κάθε γενιά έχει τη δική της κοινωνική ταυτότητα και δικαιούται να την διεκδικήσει και να την υπερασπιστεί.

Όσο αφορά τώρα τα αίτια αυτού του φαινομένου, είναι πολλά και ποικίλα. Πρώτα απ’ όλα, οι βιολογικές και ψυχολογικές μεταβολές εξαιτίας της εφηβείας προκαλούν στους νέους αναστατώσεις που εκφράζονται συνήθως με μεταπτώσεις στην συμπεριφορά τους. Γίνονται πιο ευέξαπτοι και ευαίσθητοι, ενώ πολλές φορές φαίνεται να περνούν κρίσεις προσωπικότητας, η αιτία των οποίων είναι το άγχος. Οι απότομες αυτές αλλαγές βρίσκουν απροετοίμαστους τους γονείς, με αποτέλεσμα να μην γνωρίζουν πολλές φορές πώς να αντιδράσουν και έτσι να μην μπορεί να αποφευχθεί η σύγκρουση μεταξύ τους.

Επιπλέον, οι νέοι από τη φύση τους αντιδρούν ενάντια στο νεκρό παρελθόν θέλοντας να έρθουν πιο κοντά στην πηγή της ζωής που αναβλύζει. Αρνούνται τις παλιές , παραδοσιακές δομές , γιατί απλά δεν τις καταλαβαίνουν. Η αντίδρασή τους, η εξέγερσή τους δεν είναι τίποτε άλλο από λαχτάρα , από πάθος γνήσιο για ζωή. Όταν κι αυτή τους την επανάσταση οι μεγαλύτεροι την καταπνίγουν τόσο βίαια και έντονα, τότε και πάλι έχουμε καταφυγή σε άλλα μέσα για να εκφράσουν αυτήν τους την ανάγκη.

Έπειτα οι νέοι φορτώνονται έναν κόσμο που δεν ευθύνονται για την κατάσταση και την κατάντια του. Το άγχος των μεγαλουπόλεων, η σύγχυση που επικρατεί στην καταναλωτική κοινωνία και η ανεργία είναι κάποια παραδείγματα από την σημερινή πραγματικότητα. Εκείνοι θέλουν να βελτιώσουν την κατάσταση αυτή, να την αλλάξουν, μα βρίσκουν αντιμέτωπους τους παλιούς, γιατί απλά αυτοί δεν μπορούν ή δε θέλουν να την αλλάξουν.

Και δεν είναι μόνο αυτό. Η ίδια η μετάβαση από την ανεύθυνη ανηλικιότητα μέχρι την επωμισμένη με ευθύνες ενηλικίωση διαρκεί τόσο, ώστε για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα οι νέοι να μένουν μετέωροι, μη έχοντας ευθύνες, αλλά μη έχοντας και καθήκοντα. Αφού λοιπόν δεν διαδραματίζουν κανένα ουσιαστικό ρόλο στην κοινωνία, αποστασιοποιούνται ολοκληρωτικά από αυτήν, αναζητώντας ομάδες όπου θα μπορεί η παρουσία τους να είναι καθοριστική. Συνήθως οι ομάδες αυτές είναι παράνομες και χρησιμοποιούν αθέμιτα μέσα για να επιβληθούν και να δώσουν το στίγμα τους στην κοινωνία.

Η νεολαία δεν είναι δογματική. Δεν έχει προκαταλήψεις. Αντίθετα, μπορεί οποιαδήποτε στιγμή να αναθεωρήσει, αν χρειαστεί, γιατί ακόμα διαμορφώνεται, ψάχνεται. Αυτό οι παλιοί το κατακρίνουν. Συντηρητικοί και δογματικοί βλέπουν τις εύκολες μεταλλαγές τους σαν ανωριμότητα. Επιμένουν να υποστηρίζουν φανατικά έναν κώδικα αξιών και συμπεριφοράς που θεωρούν επαρκή για την ανθρώπινη πορεία στο παρόν και στο μέλλον, τον οποίο επιμένουν να επιβάλλουν δογματικά στους νέους. Οι νέοι, από την άλλη, τρέχουν με ιλιγγιώδη ταχύτητα σε μια κούρσα θανάτου λες και θέλουν να νικήσουν το χρόνο, κι έτσι το χάσμα μεγαλώνει και η επικοινωνία χάνεται.

Τέλος, ας μην ξεχνάμε βέβαια πως οι νέοι μεγαλώνουν σε έναν πολύμορφο και πολύπλοκο κόσμο, που κάθε άλλο παρά σταθερότητα τους προσφέρει. Μέσα στην κρίσιμη ανάπτυξή τους ζουν μέσα σε μεταβολές και ανακατατάξεις που τους κουράζουν και τους μπερδεύουν. Μέσα σε αυτόν τον κόσμο κυριαρχεί η κρίση των αξιών. Οι αξίες χαλαρώνουν επικίνδυνα. Την αφιλοκέρδεια διαδέχεται ο φιλοχρηματισμός, την ειλικρίνεια η υποκρισία. Οι νέοι αντί να έχουν σαν παράδειγμα ανθρώπους γεμάτους αρετές, αντικρίζουν και αναγκαστικά απογοητευμένοι μιμούνται τους καιροσκόπους της εποχής μας.

Είναι φανερό λοιπόν ότι η επαναστατικότητα των νέων δημιουργείται όχι από βιολογικά και φυσικά αίτια, αλλά από αίτια ψυχολογικά και κοινωνικά. Το πρόβλημα δημιουργείται από λάθη που κάνουν οι μεγάλοι, είτε αυτοί είναι γονείς είτε εκπαιδευτικοί. Οι μεγάλοι δεν τα ξέρουν όλα και όπως φαίνεται, δεν ξέρουν την εφηβική ψυχή, και ας πέρασαν και οι ίδιοι από την εφηβεία. Ο έφηβος νιώθει άγχος, κατωτερότητα και ανασφάλεια μέσα στον κόσμο των μεγάλων, μπροστά στο πρόβλημα της ζωής. Νιώθει σαν ένα ανθρώπινο πλάσμα που αγωνίζεται για την ολοκλήρωση, για την είσοδο του στον κόσμο των ενηλίκων και την αποδοχή του από τον κόσμο αυτόν, χωρίς να είναι σίγουρο ότι θα καταφέρει το ζωτικό αυτό σκοπό του. Η αγωνία του είναι πολλές φορές μεγάλη. Δε μιλά όμως γι’ αυτήν. Δεν την εξομολογείται ούτε στο στενό του περιβάλλον. Ούτε και εμείς βέβαια πρέπει να κάνουμε τον ψυχαναλυτή. Είναι αρκετό να εφαρμόζονται ορισμένοι παιδαγωγικοί κανόνες αναγνωρισμένης αξίας. Ο νέος πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν ισάξιος άνθρωπος, να ενθαρρύνεται, να μην υποτιμάται, να μην απορρίπτεται, να προετοιμάζεται για τη ζωή του υπεύθυνου και ώμου ενηλίκου. Αν δεν γίνουν αυτά, θα παρουσιαστούν προβλήματα ενεργητικής ή παθητικής αντίστασης. Στην περίπτωση αυτή δεν μπορούν να κάνουν τίποτα ούτε τα συνετιστικά κηρύγματα, ούτε η επίδειξη καθυστερημένης κατανόησης ούτε η αρχή  της συντριβής του νεανικού πείσματος, στην οποία είναι καθηλωμένοι γονείς και εκπαιδευτικοί με παραδοσιακή αγωγή και αυταρχική νοοτροπία.

Η αλήθεια είναι ότι το χάσμα γενεών αποτελεί ένα διαχρονικό και παγκόσμιο πρόβλημα του οποίου η εύρεση μιας λύσης απόλυτης και πραγματοποιήσιμης απασχολεί ακόμα τις κοινωνίες. Ωστόσο, κάποιες ιδέες έχουν ήδη δοθεί. Για παράδειγμα,  οι κοινωνικοπολιτικές δομές θα ήταν καλύτερο να εκσυγχρονίζονται και η αγωγή με την παιδεία να μην γίνονται αναχρονιστικές. Επίσης η αμοιβαία υποχρέωση και κατανόηση απαιτούνται για την καλύτερη και πιο ομαλή επικοινωνία και συνεργασία μεταξύ των γενεών. Τέλος, η πολιτεία θα ήταν καλό να προσέξει περισσότερο τον επαγγελματικό προσανατολισμό των νέων, την εξασφάλιση θέσεων εργασίας, όπως επίσης και τα μέσα ψυχαγωγίας που τους παρέχει. Αν πραγματοποιηθούν οι πιο πάνω ιδέες και σε συνεργασία ότι και οι δύο πλευρές θα επιδιώξουν την μεταξύ τους επανένωση είναι σίγουρο ότι το χάσμα γενεών δεν θα απασχολεί πλέον τους νέους και τους ενήλικες.